Skutki wyczerpania łatwo zaobserwować: obok przemęczenia i depresji pojawia się zniecierpliwienie, złość, podszyta lękiem agresja.
Jak sobie z tym radzić?
Jeszcze w 2018 r. z nasilonymi objawami depresji zmagało się około 20% Polaków. W kwietniu 2020 r. już 34%, a w czerwcu – 39%. Obecnie to już 46% dorosłych Polaków, z czego nawet 36% jest narażone na kliniczne objawy depresji. Jeden na pięciu myśli o samobójstwie. Znacząco wzrosła akceptacja dla przemocy domowej – zwłaszcza klapsów jako „metody wychowawczej”. Wzrosła sprzedaż alkoholu, a 12% badanych deklaruje, że pije więcej niż przed pandemią. Nie bez znaczenia był spadek dochodów, który dotknął jednego na pięciu badanych i ponad dwukrotnie zwiększał ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych i depresyjnych.
Grupą wiekową szczególnie dotkniętą pandemią były paradoksalnie osoby młodsze. Wszyscy jednak doświadczyliśmy braku przewidywalności, który naruszył nasze poczucie bezpieczeństwa, frustracji związanej z ograniczeniami, a także ogromnej niepewności informacyjnej, której nie rozwiewały niespójne zachowania i komunikaty rządzących i ekspertów.
Pandemia to sytuacja kryzysowa w skali makro, rozciągnięta na trzy fazy odpowiadające znanym z klasycznej teorii reakcji organizmu na stres Hansa Sely’ego.
W pierwszej fazie, alarmowej, w dość chaotyczny sposób próbowaliśmy przeciwdziałać zagrożeniu, np. tworząc zapasy papieru toaletowego czy makaronu.
Po etapie zdezorganizowanego działania przyszła faza adaptacji – wypracowaliśmy nowe procedury, określiliśmy inne cele i lepiej lub gorzej przystosowaliśmy się do niekorzystnych warunków. Adaptacja do nowych warunków wiąże się jednak z ogromnym wysiłkiem, który z czasem doprowadził do fazy trzeciej – wyczerpania.
Jego skutki łatwo zaobserwować: osoby wyczerpane, których nie stać już na empatię i solidarność, zawężają więc znacznie zakres grupy, którą postrzegają i określają jako „my”, czyli tych, wobec których są miłe i pomocne. Tym samym rośnie grupa „oni”, wobec której osoby wyczerpane nie żywią ciepłych emocji, którą odbierają jako roszczeniową, przeszkadzającą czy wręcz konkurującą o takie zasoby, jak np. szczepionki. Pojawia się obok przemęczenia i depresji – zniecierpliwienie, złość oraz podszyta lękiem agresja.
Większość z nas wchodzi lub weszła już w fazę wyczerpania, a tymczasem przed nami jeszcze wiele miesięcy pandemii (kolejna fala?) i ograniczeń, które będziemy musieli przetrwać.
Wyczerpanie w przeciwieństwie do zwykłego zmęczenia nie oznacza jedynie braku sił. Przekłada się na każdy aspekt funkcjonowania człowieka, w szczególności na brak poczucia skuteczności i sensu podejmowanych działań oraz na relacje z innymi, w których dochodzi do nadmiernej generalizacji i które przynoszą wiele negatywnych emocji.
Zbadaj poziom wyczerpania
Skorzystaj z poniższego testu – im więcej punktów, tym wyższy jest Twój stan wyczerpania.
Liczba punktów osiągniętych w zakresie każdej ze skal pozwala nakreślić stopień wyczerpania i obszary w funkcjonowaniu szczególnie nim dotknięte.
Każde pytanie, na które odpowiesz „tak”, oznacza 1 punkt.
Wyczerpanie fizyczne i emocjonalne
1. Budzę się zmęczony.
2. Czuję się emocjonalnie wyczerpany.
3. Czuję się wyczerpany fizycznie.
4. Jestem pozbawiony energii.
5. Na myśl o kolejnych czynnościach do wykonania czuję, że brak mi sił.
6. Cierpię z powodu bólu, kołatania serca, problemów gastrycznych lub innych dolegliwości spowodowanych stresem.
7. Zaniedbuję codzienne obowiązki z powodu braku sił.
8. Wolny weekend nie wystarcza, żebym mógł zregenerować siły.
9. Źle śpię.
10. Czuję, że jestem na skraju załamania.
Liczba punktów ……../10
Negatywna postawa wobec otoczenia
1. Coraz częściej się irytuję.
2. Wybucham gniewem z błahych powodów.
3. Problemy ludzi wokół stały się dla mnie obojętne.
4. Mam negatywne podejście do ludzi wokół.
5. Zacząłem unikać kontaktów z ludźmi.
6. Jestem cyniczny wobec innych.
7. Interpretuję zachowanie innych jako wrogie lub prześmiewcze, wymierzone we mnie.
8. Oceniam ludzi wokół mnie negatywnie.
9. Nie mam siły zajmować się problemami bliskich.
10. Mam wrażenie, że wszyscy ludzie są tacy sami.
Liczba punktów ……../10
Brak sensu i nadziei
1. Czuję, że w moim życiu zabrakło sensu.
2. Nie mam nadziei na poprawę.
3. Odczuwam pustkę.
4. Czuję, ze nie mam wielkiego wpływu na to, co mnie spotyka.
5. Pracuję nieefektywnie.
6. Nie czerpię radości z tego, co robię.
7. Czuję, że moja praca nie ma wielkiej wartości.
8. Czuję się niedoceniany.
9. Czuję się winny z powodu swojego braku sił.
10. Czuję, że się nie rozwijam.
Liczba punktów ……..